Hvað heita orðhlutarnir? a. Stofn Orðið STOFN merkir orðið í heild, að frádreginni beygingarendingu. Þar sem engin beyging er (t. d. í samtengingum, forsetningum, upphrópunum og oft atviksorðum) getur orðið allt verið stofninn, t. d. frá, nei. Sama gerist í beygjanlegum orðum, ef engin beygingarending kemur fram, t. d. guð, barn, rós b. Beygingarendingar Orðhluta sem innihalda sérupplýsingar um beygingaratriði köllum við BEYGINGARENDINGAR. Öll tungumál hafa ýmsar beygingarendingar, en íslenska er með fleiri slíkar endingar en mörg önnur mál. c. Rót - kjarni orðsins RÓT er sá hluti orðs sem er sameiginlegur öllum skyldum orðum. Stundum gerist það að ræturnar BREYTAST örlítið á milli orða. Það er vegna þess að alls kyns hljóðbreytingar hafa herjað á málið undanfarnar aldir. Dæmi: far+, fer+, för+, fór+ o. s. frv.. Í samsettum orðum eru fleiri en ein rót, t. d. hús+ a+ mál+ ar+i. d. Forskeyti FORSKEYTI einkennast af því að þeim er skeytt framan á önnur orð, framan við rót orðsins. Forskeyti eru t. d. ó-, mis-, van-, for-, sam-, sjald-, all-, fjöl- Forskeyti eru ekkert mjög algeng, flest orð eru án þeirra, en samt er gott að þekkja þau. e. Viðskeyti VIÐSKEYTUM er skeytt aftan við við orð (en þó á undan beygingarendingu), þ. e. a. s. á eftir rótinni. Það sem greinir viðskeyti frá forskeytum er því fyrst og fremst staðsetningin. Einnig er það svo að í sama orði geta verið fleiri en eitt viðskeyti, en sjaldan nema eitt forskeyti. Viðskeyti eru t. d.: -leg (vit+leg+ur), -nað- (get+nað+ur), -and- (nem+and+i). 1. Finnið eins mörg orð og þið getið sem hafa sameiginlega rót með orðunum hér fyrir neðan og skrifið þau fyrir neðan: a) útþvæld rauninni harður hringja fræðin lokum b) afrek gullna gagns kvölum tekst þungbær Skiptið feitletruðu orðunum í orðhluta og segið til um hvað hver orðhluti heitir: Dæmi: gengur = geng (rót) + ur (beygingarending) þungt kringum hjálpi stafinn þekkir ösinni ellinnar Þú átt ekki að skila þessu verkefni
|